Begüm Kübra Karabörek |
İnsanlar tarih boyunca mutluluk peşinde koşmuşlardır ve mutluluğu çeşitli kaynaklarda aramışlardır. Değişen duygularla mücadele etmenin ve istenmeyen düşüncelerden arınmanın çeşitli yolları vardır. Bu yolda kullanılan araçlardan biri ne yazık ki yiyeceklerdir. Hayatımızı sürdürmek için yediğimiz yemekler bazı durumlarda kontrol edilemeyen duygularla başa çıkma aracı olabilirler. Duygusal yiyicilik, genellikle stres ve üzüntü gibi negatif duygularla başa çıkmak, bu duyguları bastırmak için yiyeceklere sarılmak olarak tanımlanabilir. Bunun yanında pozitif duygulara yanıt şeklinde de gözlemlenebilir; örneğin bir kutlama sırasında veya mutlu olma halini artırmak amacıyla yemek yemek gibi. Peki belirli negatif duygularla başa çıkmanın ya da pozitif duyguları taçlandırmanın yolu yiyecekler midir? Yoksa bu duygularla başa çıkmanın veya onları beslemenin başka yolları da olabilir mi? Bu yazıda hayat tatmini ve duygusal yiyicilik arasındaki bağlantılara değineceğiz.
Yapılan çeşitli araştırmalar özellikle ergenlik döneminde kilo kontrolü ve çeşitli duygulardan yola çıkarak beslenme davranışının varlığını destekleyici niteliktedir. Özgen ve diğer araştırmacılar tarafından ergenlik döneminde olan katılımcılarla yapılan araştırmada kilo kontrolü ve duygulara bağlı yiyicilik davranışı bulunmuştur. Özellikle stresle başa çıkma ve negatif duygulardan kaçma amacıyla daha fazla yeme gözlemlenmiştir. Çalışma sonucunda “yemek yedikten sonra suçluluk duyması ancak buna karşın akıllarının hep yemekte olması” gibi ifadeler tespit edilmekle birlikte strese bağlı duyguların iştah üzerinde etkili olduğu bulunmuştur.
Bunun yanında çeşitli araştırmalar buluntuları destekler niteliktedir. Kadın ve erkek katılımcıların olduğu bir çalışmada bilinçli yeme alışkanlıkları ve mental esenliğin pozitif ilişkisi oluğu saptanmıştır. Mental esenliğin, insanın genel hayat tatmininde oldukça etkili bir rol oynadığı göz önünde bulundurulduğunda bilinçli yeme alışkanlıklarının önemi bir kez daha kanıtlanmış denilebilir. Öte yandan bir diğer araştırmada duygusal farkındalığın duygusal yiyiciliğe engel olduğu tespit edilmiştir. Duygusal farkındalığın çeşitli duygularla başa çıkmak için yemeyi önlediği tespit edilmiştir. Genel hayat tatmininin duygusal yiyicilikle arasındaki bağ birkaç çalışmada tespit edilmiş olmakla birlikte duygusal yiyiciliğin olası sağlık sorunlarını da beraberinde getirdiği söylenebilir. Araştırma yapılan konunun önemi fiziksel ve mental sağlık açısından da önceki çalışmalarla desteklenmiştir. Bu bağlamda destekleyici bir çalışma yapmanın faydalı olabileceği yönünde ergen ve genç yetişkinlerden oluşan bir grup katılımcıda duygusal yiyicilik davranışları ve genel hayat tatmini bu yazının konusu olup bu çalışma da eski literatürü destekleyici niteliktedir. Ayrıca eski çalışmalardan farklı olarak röportaj metodu kullanılması ayırıcı bir özellik olarak görülebilir.
METODOLOJİ;
Tümü üniversite öğrencisinden oluşan yaşları 18 ile 24 arası değişen, 5 i kadın 4 ü erkek 9 katılımcının bulunduğu araştırmada duygusal yiyicilik davranışları ve genel hayat tatmini incelenmesi amaçlandı. Araştırma röportaj şeklinde yapılmış olup tamamen kişisel veriler korundu ve katılımcılarca verilen yanıtlar yalnızca araştırma için kullanıldı. Katılımcılara istedikleri soruyu atlama ve istedikleri vakit çalışmadan ayrılabilme hakları olduğu bildirildi. İki ana kısımdan oluşan röportajda katılımcılardan öncelikle duygusal yiyicilik davranışları ile ilgili bazı sorular soruldu ve bazı durumları değerlendirmeleri istendi. Sorular arasında katılımcıların duygu durumlarıyla yeme düzenini anmaya yönelik “Tartıldığınızda gördüğünüz rakamın üzerinizde büyük bir etkisi var mı? Modunuzu değiştirebilir mi?, Stresli ve üzgün olduğunuzda ya da sıkıldığınızda yemek yer misiniz? ve Yorgun olduğunuzda örneğin okulda geçen yoğun bir günün sonunda tükettiğiniz yemekler üzerinde daha az kontrollü mü olursunuz? soruları vardı. Röportajın diğer kısmında ise katılımcıların hayat memnuniyetini tespit etmek adına “Hayatınızdan genel olarak ne kadar mutlusunuz?
Genel olarak sağlığınızdan ne kadar memnunsunuz? ve Dış görünüşünüzden ne kadar memnunsunuz? gibi sorular yöneltildi.
ÇALIŞMA SONUCUNDA;
- Hayat memnuniyeti yüksek olduğunu belirten katılımcıların çoğu, negatif duygularla yemek yemek dışında aktivitelerle baş ettiklerini belirtti.
- Dış görünüşünden çoğunlukla memnun olduğunu belirten katılımcılar, kilo kontrolü yaptıklarını ve duygularının yemek yemeye etkisi olmadığını belirtti.
- Özellikle fiziksel ve mental sağlığından memnun olan katılımcıların düzenli yeme rutinleri olduğu görüldü.
- Duygularından etkilenerek yemek yiyen katılımcıların dış görünüşleri ve çekicilikleri konusunda daha negatif düşündükleri tespit edildi.
- Birden fazla katılımcı stresten ötürü yemek yediğini ve bunun sonucunda da kilo alımından ötürü stres olduğunu belirtti. Bir katılımcı bunun bir zamanlar onun için bir döngü gibi olduğunu söyledi.
Yapılan röportaj sonucunda hemen hemen tüm katılımcılar yeme düzenlerinin hayat kalitelerine ve hayat tatminlerine olan etkisini kabul etti. Katılımcıların yarısından çoğunun da onayladığı gibi duygusal yiyiciliğin hayatlarını çoğunlukla olumsuz etkilediği sonucuna varıldı. Öte yandan iki katılımcı pozitif duyguların sebep olduğu duygusal yiyiciliğin hayat kalitesini azaltmadığını aksine zaman zaman artıdığını belirtti.
KISITLAMALAR;
Yapılan araştırma kısıtlı katılımcı sayısı olması, katılımcıların yaş aralığının dar olması ve tam anlamıyla bilimsel bir araştırma olmaması sebepleriyle sınırlı bulgular elde edilmiş olup daha detaylı yapılabilecek araştırmalara zemin niteliği görebilir. Konu hakkında ilerleyen çalışmalarda çeşitli yaş gruplarında daha fazla sayıda katılımcıyla daha detaylı bir çalışma düzenlenebilir.
“DUYGUSAL YİYİCİLİK” DEĞİL “BİLİNÇLİ YİYİCİLİK”;
Hayat tatminini olumsuz yönde etkilediği gözlemlenen duygusal yiyicilik için çeşitli başa çıkma yöntemleri olabilir. Bunun bir yolu olumsuz duygularla başa çıkmak için farklı ve daha sağlıklı yöntemler olduğunu zaman zaman kendimize hatırlatmak olabilir. Örneğin; “Oldukça mutsuz ve stresli hissediyorum, eğer bununla başa çıkmak için yemek yersem bir çok nedenden ötürü daha çok üzüleceğim. Bunun yerine duygularımı kontrol etmenin farklı yollarını bulmalıyım. Mesela yürüyüşe çıkıp temiz hava alabilirim. Bu şekilde sakinleşip kendimi daha iyi hissedebilirim”.
Bununla birlikte genel anlamda kişiyi tatmin eden aktivitelere dikkat verilebilir; arkadaşla telefonda konuşmak, dans etmek, müzik dinlemek veya dışarda oturmak etrafı izlemek gibi. Ayrıca, Khan ve diğer araştırmacılarca yapılan bir araştırmanın da sonuçlarının desteklediği gibi mindful eating “bilinçli yeme” anlayışı benimsenip duygusal yiyiciliğin önüne geçilebilir. Böylece fiziksel ve mental sağlığıkla birlikte, hayattan alınan tatmin ve esenlik de artabilir.
KAYNAKÇA:
Leyla ÖZGEN, Bahar, K. I. N. A. C. I., & Mine, A. R. L. I. (2012). Ergenlerin yeme tutum ve davranışları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(45), 229–248. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000001243
Hawks, S. R., Goudy, M. B., & Gast, J. A. (2003). Emotional eating and spiritual well-being: a possible connection? American Journal of Health Education, 34(1), 30–33.
Lindeman, M., & Stark, K. (2001). Emotional eating and eating disorder psychopathology. Eating Disorders, 9(3), 251–259.
Khan, Z., & Zadeh, Z. F. (2014). Mindful eating and it’s relationship with mental well-being. Procedia – Social and Behavioral Sciences, 159, 69–73. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.12.330
Moon, A., & Berenbaum, H. (2009). Emotional awareness and emotional eating. Cognition & Emotion, 23(3), 417–429.
İnalkaç Seher, & Arslantaş Hülya. (2018). Duygusal yeme. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 27(1), 70–82. https://doi.org/10.17827/aktd.336860
https://www.health.harvard.edu/diet-and-weight-loss/struggling-with-emotional-eating