Seyit Can Bahar, Zeynep Güngör & Çağdaş Kılıç |
İş gücündeki demografik yapı, işe karşı tutumlar ve çalışan beklentilerindeki değişim, çalışanların iş ve aile hayatlarının etkileşimlerine olan ilgiyi arttırdı. 1980’lerden beri araştırmacıların ve profesyonellerin odağında olan iş-aileçalışmaları, günümüzde İŞÖP’ün en önemli çalışma alanlarından biri. Araştırmacılar, bireylerin iş ve aile hayatı arasındaki etkileşime odaklanırken, bu odağın ürünü olan 
çeşitli kavramlar türetti. Bu nedenle, iş ve aile çalışmalarıile alakalı yaptığınız okumalarda, aynı anlama geldiğini düşündüğünüz birden çok kavramla karşılaşmış olabilirsiniz. Gelin, bu kavramları beraber netleştirelim.
İlk kavramımız İş ve Aile Dengesi. Kamuoyunda ve basın tarafından sıklıkla kullanılan bir kavramdır. Fakat İş ve Aile Dengesi kavramının karmaşıklığı ve araştırmacıların kavramın tanımı üzerindeki anlaşmazlığı, bu kavramın akademik tarafta az çalışılmasına sebep olmuştur. İş ve Aile Dengesi, bir bireyin iş ve aile rollerini yerine getirmedeki etkililiği ve tatmininin kişinin hayat değerleriyle tutarlığı olarak tanımlanabilir. Bu noktada, İş ve Aile etkileşimi kavramı kapsamında tartışılan birçok demografik faktör de bulunduğunda vurgulamak isteriz: Cinsiyet, sosyoekonomik durum, evlilik durumu, yaş, akrabalık sorumlulukları ve kişilik. Bu demografik faktörler ile alakalı vurgulamak istediğimiz en önemli nokta ise şöyle:
Genel kanının aksine, İş ve Aile arasındaki etkileşim, cinsiyet fark etmeksizin tüm bireyleri etkilemektedir. Yani bu durum, herkesin meselesidir.
Yazımızın devamında ise, araştırmacıların dikkatlerini daha çok verdiği, iş ve aile hayatı arasındaki etkileşimi anlamlandırmaya çalışan diğer iki kavrama ayıracağız: İş ve Aile Çatışması ve İş ve Aile Zenginleşmesi.
İş ve Aile Çatışması
İş ve Aile Çatışması kavramı, kişinin işi ve aile hayatı arasında tutum, ruh hali, değerler ve davranışların olumsuz transferine odaklanır. Araştırmacılar bu transferin iki yönde ve üç şekilde gerçekleşebileceğini söyler.
| Yön | Şekil |
| İş -> Aile Çatışması: İşin aile hayatına müdahalesi.
Fazla mesai nedeni ile eş ile geçirilen zamanın azalması
Aile -> İş Çatışması: Ailenin iş hayatına müdahalesi. Küçük çocuk nedeniyle uykusuz kalınması ve iş performansının olumsuz etkilenmesi
|
Zaman Merkezli: İş ve aile etkinliklerinin aynı zaman dilimine denk gelmesi ve işinin iki etkinliğe birden katılamaması. Çocuğunuzun doktor randevusu ile toplantınızın çakışması
Davranış Merkezli: İş veya ailede üstlenilen rolün, diğer rol ile uyumsuz olması. Rütbeli bir askerin davranışlarının, aile hayatına uymama olasılığı
Gerginlik Merkezli: İş veya ailede üstlenilen rolün yarattığı gerginliğin, diğer rolün gerekliliklerini karşılarken zorluk yaratması. Uzun ve yorucu bir iş günün akşamında, kişinin kendisini aile hayatından soyutlaması |
Peki, bu çatışmayı hangi faktörler artırır? Araştırmalar, iş çatışmaları, fazla iş yükü, iş nedeni ile harcanan zaman, kurumsal ve iş arkadaşlarının destek seviyesi gibi faktörlerin İş Aile çatışmasını artırdığını belirtmektedir. Benzer şekilde, aile çatışmaları, aile hayatının fazla yük oluşturması, kişinin ailesindeki rol belirsizliği, aile talep ve destek seviyesi de Aile İş çatışmasını artıran faktörler arasındadır. Tabii, bu araştırmalardan neden-sonuç ilişkisi her zaman belli değildir: örneğin, rol tanımı veya kapsamının belirsizliği iş-aile çatışmasını artıracağı gibi, bu çatışma rol belirsizliğini de artırabilir.
İş ve Aile çatışmasının sonuçlarına göz attığımız zaman, çalışanın iş tatminine ve performansına olumsuz yansımaları olduğunu söylemek mümkün. Çalışanların üzerindeki gerginliği arttıran İş ve Aile çatışması, çalışanın işten ayrılma niyetini de artırabilir.
İş ve Aile Zenginleşmesi[1]
İş ve aile zenginleşmesi kavramı ise, çatışmadan farklı olarak, bireyin iş ve aile hayatındaki rollerinin çeşitli bağlamlarda birbirini güçlendirebileceğini veya zenginleştirebileceğini öne sürer. İş ve Aile çatışması kavramına benzer bir şekilde, bu transfer de iki yönlü ilerlemektedir: İşin aile hayatını zenginleştirmesi (İş -> Aile Zenginleşmesi) ve ailenin iş hayatını zenginleştirmesi (Aile -> İş Zenginleşmesi).
Peki, bu etkileşime katkı sunan faktörler nelerdir? İş yerinden gelen destek (yönetici desteği, aile desteğine önem veren kurum kültürü) ve iş özelliklerinin (özerklik, çalışma takvimi üzerindeki kontrol, işin sunduğu gelişim fırsatları), İş -> Aile Zenginleşmesine katkı sunan faktörler arasındadır. Aile -> İş Zenginleşmesinde ise, eş ve aile desteği en çok vurgulanan faktörlerdir.
Kavramın sonuçları ise beklendiği üzere olumlu. İş tatmini, işe bağlılık, aile hayatında tatmin, aile hayatının işlevselliği ve aileye bağlılık gibi faktörler, İş ve Aile Zenginleşmesi tarafından olumlu bir şekilde etkilemektedir.
Kurumlar, çalışanlarına iş ve aile hayatlarını yönetmelerinde nasıl yardımcı olabilir?
Çalışmalar, kurumların çalışanlarının iş ve aile hayatı yönetiminde yardıma ihtiyaç duydukları konusundaki farkındalıklarının arttığını belirtiyor. Aşağıdaki tabloda, kurumların iş-aile hayatına destek olmak için uyguladığı iki tür politikayı görebilirisiniz.
| Resmi Politikalar | Resmi olmayan Politikalar |
| Esnek zamanlı çalışma, esnek çalışma lokasyonu, iş paylaşımı, sıkıştırılmış iş haftaları, çocuk yardımları (eğitim için yardım sağlama ve kreş olanağı sunma). | Çeşitli faktörlerin (kurumun çalışanından zaman talebi, aile sorumluluğu olan ve olmayan çalışanları birbirinden ayırmaması, yöneticinin ve iş arkadaşlarının sunduğu destek) göz önünde bulundurulması ile bir kurumsal iş-aile kültürü yaratmak. |
Kurumlara ve İK profesyonellerine önerimiz ise bu iki tür politikayı da göz önünde bulundurmaları. Resmi politikalar, çalışanların iş ile alakalı mutluluğunu olumlu olarak arttırsa da, etki beklenenden küçük. İş ve aile hayatına sunulan desteğin, çalışanlar üzerinde gerçekten bir etki yaratmasını istiyorsak, kurumlarımız aile-dostu bir iş kültürü yaratmalıdır.
Kaynakça
Blog, aşağıdaki kitap bölümünün özetini içermektedir.
Shockley, K., M. (2018). Managing the Work-Family Interface. In Ones, D. S., Anderson, N., Viswesvaran, C., & Sinangil, H. K. (Eds.). The SAGE Handbook of Industrial, Work & Organizational Psychology, v3: Personnel Psychology and Employee Performance; Organizational Psychology; Managerial Psychology and Organizational Approaches. (pp. 248-276). SAGE Publications.
Notlar:
[1]Enrichment