Serra Erdal |
Tam şuan da, bilgisayarınızdaki açık olan internet sekmelerini kontrol edin- Aynı anda kaç tane sekme açık. Mesela ben bu yazıyı yazarken arkada e-posta adresim açık ve bir ödevle alakalı açıklama maili bekliyorum. Kafamda olan bir diğer şey ise en yakın arkadaşımın beş gün sonra doğum günü ve ona ne hediye almalıyım. İşte bu soru için de bir sekmen daha açık, aklıma bir fikir geldikçe bakıyorum. (Şu anlık eşofman takımı alınacak gibi duruyor ) Yeter mi tabi ki yetmez. Diğer sekmenler de ise yazmakta olduğum blog yazısı için bazı videolar ve araştırmalar açık. İşte aynı bu sekmenler gibi kafamızın içinde olan sekmenleri aynı anda yapmaya çalışarak genişleyen ve değişen dünyamıza ayak uydurmaya çalışıyoruz.
‘Multitasking’ aynı anda bir çok işle, görevle uğraşıyor olmamız, kafamızın içinde yapılacaklar listesindeki maddeleri aynı anda düşünüp halletmeye çalışmamızdır. Günümüzde ‘multitasking’ çok sık rastlanan, hatta gündelik hayatta her an, otomatik bir şekilde yaptığımız bir şey haline geldi. Hatta ve hatta, ‘multitasking’ yapama yan insanlarla dalga eden kesimle karşılaştınız mı? ‘Sen aynı anda mesaj atıp beni dinleyemiyor musun?’ Nasıl yani..
Bu yazım da aslında önemli olanın ne olduğunu. Sadece bir işe odaklanmanın, ister 3 dakika isterseniz 3 saat o işe ayıralım, yine de önemli olanın o ana odaklanmak olduğunu konuşacağız.
Multitasking yapan bir çok kişi aynı anda bir çok işi hallettiklerini ve bu durumun onlara zaman kazandırdığını söylüyor. Hatta bazıları beyin jimnastiği olduğunu bile savunuyor… Fakat araştırmaların da gösterdiği bir gerçek var. Multitasking aslında düşünüldüğü kadar yararlı bir durum değil. Öncelikle aynı anda birkaç şeyi idare ediyor olmak, yanlış yapabilme olasılığını ya da özensiz görevi tamamlamaya yol açıyor. Kafa karışıklığana yol açmakla beraber bazı durumlarda stres ile bağdaştırılıyor. Kudesia ve arkadaşları (2020) tarafından yapılan deney sonucun da aynı anda bir çok görevimizin olması zorluk stresörlerinin ‘challenge stressors’ zihinsel yorgunluk hissi üretiğini ve bu durum insanları ‘multitasking’ yapmaya cesaretlendiğini açıklıyor. Bu araştırmaya göre aslında ‘multitasking’ insanın zihinsel yorgunluğu ve zorluk stresörleri için bulduğu bir savunma mekanizması.
Peki bilim bize ne öneriyor?
Bilim bize mindful olmayı yani bilinçli farkındalığı öneriyor.
Nedir bu mindfulness?
Aslında çok basit. Tek bir kelime farkındalık… Bize anı hissetmeyi, farkında olmayı o ana odaklanmayı söylüyor. Tek bir işe ya da tek bir olaya değil. O an benliğinizde her ne yapıyorsanız onu düşünmeniz gibi. Mesela ben şuan bu yazıyı yazıyorum, 1 dakika ya da üç saat gibi saat dilimlerinden bahsetmiyorum. Şuan beynimden geçen cümleleri parmaklarımla klavyenin tuşlarına basarak bilgisayara aktarıyorum, burnumdan odanın camından giren temiz havanın kokusunu soluyorum, işte bunların farkındayım ve bunlara odaklanıyorum, daha fazlasının değil.
Günümüz dünyası, multitasking ve mindfulness ikilisinin rasındaki bağı iki spektrum da araştırıyor. Bir taraf bu ikilinin felsefesinin tamamen farklı olduğunu; diğer taraf ise mindfulness yani bilinçli farkındalık egzersizlerinin multitasking durumunun olumsuz taraflarını azaltabileceğini söylüyor.
Ben ise bu ikilinin bağlantısını kendi çevremdeki 10 üniversiteli arkadaşımla röportaj yaparak araştırmak istedim. Yaptığım röportaj süresince 3 ana başlığa dikkat ettim; multitasking, bilinçli farkındalık ‘mindfulness’ ve yaşam doyumu ya da memnuniyeti ‘life satisfaction’.
Her bir katılımcıyla günlük sohbet yaparak zoom görüşmeme başladım. Sonrasında multitasking özelliklerini görüşme öncesin de belirlediğim beş soru üstünden derecelendirdim. Mesela sorulardan bir tanesi ‘günlük hayatta birden fazla işle uğraşmak kafamı karıştırıyor mu?’ ya da ‘ birden fazla işle uğraşırken kişisel etkinliğin artmış gibi hissediyor musun?
Mindfulness ölçümünde ise global olarak kullanılan ‘Mindful Attention Awareness Scale’ ölçeğinden yol çıkarak oluşturduğum soruları görüşme esnasında sordum ve arkadaşlarımın görüşlerini aldım. Son olarak hayata karşı bakışlarının hayattan memnuniyetlerini ‘The Satisfaction With Life Scale’ ölçeğin yer alan beş maddeyle ölçmeye çalıştım. Edindiğim sonuçlar şunu gösteriyor;
– Mindfulness hakkında bilgi sahibi kişiler ve mindfulness gözlemimde ve yönelttiğim sorulardan yüksek alan kişiler, multitasking ölçeğinden ortalama bir skor gösterdiler. Yine de ‘mindfulness’ ve ‘multitasking’ ilişkisi arasında bir sonuç çıkaramadım.
– Fakat mindfulness ve hayat memnuniyeti ‘life satisfaction’ arasında olumlu bir ilişki var diyebiliriz. Yani minfulness hakkında bilgi sahibi olan arkadaşlarım ve mindfulness ölçeğinden yüksek alan arkadaşlarımın hayata karşı daha fazla memnuniyetleri bulunuyor.
– Diğer yandan, multitasking ölçeğinden yüksek alan aynı zamanda mindfulness ölçeğinden düşük alan arkadaşlarım, hayata karşı memnuniyet skorları çok ortada.
Sonuç olarak kendi yakın çevremle yaptığım küçük çaplı araştırmaya bakacak olursak , multitasking ve mindfulness arasındaki ilişki hakkında pek bir çıkarım yapamasam da, mindfulness sonuçları yüksek olan aynı zamanda multitasking sonuçları düşük olan ya da ortalama olan arkadaşlarım hayatlarından daha memnun olduklarını söylediler
Fakat şunu söylemeliyim ki bu sonuçlar bilimsel olarak hiçbir şeyi kanıtlamaz. Öncelikle katılımcı sayım az ve seçtiğim kişiler çok yakın çevrem. Yani onlar beni yakından tanıdıkları için verdikleri cevaplar benim du ymak istediklerimi ya da kendi gerçek duygularını benden saklamış olabilirler. A yn ı zamanda kafamda onlara ait olan profil doğrultusunda verdikleri cevapları değerlendirmiş olabilme şansım var. Bu nedenle tam olarak doğru çıkarımlar yapabilme şansım var diyemiyorum.
Fakat ‘mindfulness’ ya da ‘mindful multitasking’ hayat memnuniyetimizi arttırmamızı sağlayabiliyor. Minful multitasking nedir? Multitasking yani bir işten diğer işe koştururken bu durumun farkında olup bunu yapmayı tercih edebiliyor olmamız. Mesela bir makale okurken, whatsapp mesajına bakmayı tercih edebiliriz. Dikkatimizi mesaja doğrultmayı, dikkatimizi bölme yi tercihen yapabiliriz ve tekrar makale okuma ya geri döndüğümüzde dikkatimizin düştüğünü fark edip, mindfulness pratikleri ile (mesela nefes egzersizleriyle) tekrar dikkatimizi yaptığımız işe karşı artırabiliriz.
Bu şekilde bilişsel farkındalık ‘mindfulness’, performansımızı ve yaptığımız işin kalitesini artırırken aynı zamanda zorluk stresörlerini ve bunların yol açtığı zihinsel yorgunluğu azaltabilmeye olanak sağlıyor.